Η σχιζοφρένεια είναι μία μορφή σοβαρής ψυχικής ασθένειας, η οποία συνοδεύεται από σημαντικό «στίγμα» και συχνά παρεξηγείται και μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στη ζωή του ατόμου και της οικογένειάς του.

Η σχιζοφρένεια προκαλείται από μία ανισορροπία στις χημικές ουσίες που στέλνουν σήματα στον εγκέφαλο, γεγονός που οδηγεί στο να αντιλαμβάνεται κανείς (βλέπει, ακούει, σκέφτεται) πράγματα που δεν υπάρχουν. Οι παράγοντες που δημιουργούν αυτή την ανισορροπία δεν είναι πλήρως κατανοητοί.

H Σχιζοφρένεια χαρακτηρίζεται από σημαντική αλλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας. Παρουσιάζεται με διαταραχές στην αντίληψη, στη σκέψη, στο συναίσθημα, στην ομιλία και στην ψυχοκινητικότητα.

Η εμφάνιση γίνεται συνήθως στην εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής (υπάρχει και όψιμη έναρξη, όταν η διαταραχή (συμπεριλαμβανόμενης και της πρόδρομης φάσης) αναπτύσσεται μετά την ηλικία των 45.

Άσχετα με το αν γίνει αντιληπτή ή όχι πρόδρομη φάση, όλοι οι ασθενείς έχουν αυτό που ονομάζεται ενεργός φάση, στη διάρκεια της οποίας η ψύχωση είναι έντονη και φανερή. Σ’ αυτή τη φάση κυριαρχούν συμπτώματα, όπως: παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, χάλαση των συνειρμών, ασυναρτησία, παράλογη σκέψη και συμπεριφορά έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική. Σ’ αυτήν τη φάση ο σχιζοφρενικός ασθενής μπορεί να είναι σίγουρος ότι είναι ο Ιησούς Χριστός και η αποστολή του είναι να σώσει τον κόσμο ή ότι θα μεταμορφωθεί σε γυναίκα και θα ξεκινήσει μια νέα φυλή ανθρώπων ή ότι τον παρακολουθούν ή ελέγχουν τον εγκέφαλο του με ραδιοκύματα από διαστημικούς σταθμούς ή άλλους πλανήτες ή ότι τα έντερα του σαπίζουν με καρκίνο κ.τ.λ.. Έντονες ακουστικές ψευδαισθήσεις κατηγορούν το άτομο ή του δίνουν εντολές για ασυνήθιστες πράξεις, πολλές φορές, επικίνδυνες. Το άτομο μπορεί να είναι φοβισμένο από αυτές τις διαταραχές της σκέψης και της αντίληψης ή να τις έχει αποδεχθεί και να φαίνεται ικανοποιημένο.

Η ενεργός φάση στη Σχιζοφρένεια μπορεί να διαρκέσει για απροσδιόριστο χρόνο ή μόνο λίγες εβδομάδες. Όταν η ενεργός φάση υποχωρήσει (με ή χωρίς θεραπεία), ο ασθενής συνήθως δεν επιστρέφει στην προηγούμενη προνοσηρή του λειτουργικότητα, αλλά μπαίνει σε μια υπολειμματική φάση, της οποίας τα συμπτώματα είναι παρόμοια με τα συμπτώματα της πρόδρομης φάσης, αν και η αμβλύτητα ή επιπέδωση του συναισθήματος και η έκπτωση η σε κοινωνικό, επαγγελματικό, συναισθηματικό επίπεδο, τείνουν να είναι πιο κοινές στην υπολειμματική φάση.

Στη διάρκεια της υπολειμματικής φάσης τα ψυχωτικά συμπτώματα, όπως παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις, μπορεί να επιμένουν, αλλά συνήθως είναι λιγότερο συναισθηματικά φορτισμένα.

Επομένως, τα συμπτώματα της πρόδρομης ή υπολειμματικής φάσης είναι είτε εξασθενημένα θετικά (π.χ. παράξενες πεποιθήσεις ή μαγική σκέψη όπως δεισιδαιμονία, πίστη σε μαντικές ικανότητες, τηλεπάθεια, «έκτη αίσθηση», «άλλοι μπορούν να νιώσουν τα αισθήματα μου», ιδέες συσχέτισης, ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες όπως υποτροπιάζουσες παραισθήσεις, αίσθηση παρουσίας κάποιας δύναμης ή κάποιου ατόμου, ασαφής, αόριστος λόγος, ιδιόρρυθμη συμπεριφορά), είτε αρνητικά συμπτώματα (κοινωνική απομόνωση ή απόσυρση, έλλειψη πρωτοβουλίας, ενδιαφερόντων ή ενεργητικότητας, ελάττωση της ομιλητικότητας κ.τ.λ.).

Πάντα υπάρχει η πιθανότητα για πλήρη υποχώρηση των συμπτωμάτων. Η πιο συνηθισμένη πορεία είναι η εμφάνιση κατά καιρούς οξέων εξάρσεων με αύξηση της υπολειμματικής βλάβης ανάμεσα στα επεισόδια ή στασιμότητα. Έτσι, αν συναντήσουμε ένα ασθενή που επιστρέφει σε φυσιολογική λειτουργικότητα μετά τα ψυχωτικά του επεισόδια, θα πρέπει να αναρωτηθούμε για τη διάγνωση και να κοιτάξουμε και γι’ άλλες πιθανότητες (π.χ. διπολική διαταραχή ή ψύχωση από ψυχοδραστικές ουσίες).

Έτσι, μολονότι δεν αποκλείεται η πλήρης ύφεση, ο ασθενής με σχιζοφρένεια θα παρουσιάσει συνήθως κάποιο υπόλειμμα ψύχωσης, διαπροσωπικής αδεξιότητας, επαγγελματικής ή κοινωνικής ανικανότητας που θα ποικίλλει ευρύτατα, ώστε άλλοι ασθενείς να χρειάζονται χρόνια φροντίδα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, άλλοι να ζουν στην κοινότητα σε ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα κ.τ.λ. ή στις οικογένειες τους, άλλοι να εργάζονται με επίβλεψη, ή χωρίς επίβλεψη, άλλοι να σπουδάζουν, άλλοι να διατηρούν κοινωνικές σχέσεις, να έχουν σεξουαλικές σχέσεις (ή και να παντρεύονται) κ.τ.λ.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι τα ίδια με της Σχιζοφρένειας, εκτός από δύο διαφορές: η ολική διάρκεια της διαταραχής (συμπεριλαμβανόμενης της πρόδρομης, ενεργού και υπολειμματικής φάσης) είναι τουλάχιστον 1 μήνας, αλλά λιγότερο από 6 μήνες και (αν και μπορεί να συμβεί) δεν απαιτείται κοινωνική και επαγγελματική έκπτωση.

Η θεραπεία είναι παρόμοια με τη θεραπεία μίας οξείας υποτροπής ή επιδείνωσης της Σχιζοφρένειας: συνδυασμός αντιψυχωτικών φαρμάκων και υποστηρικτής ψυχοθεραπείας, με ή χωρίς νοσηλεία και η παρακολούθηση της εξέλιξης της διαταραχής.

Η κατηγορία αυτή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παραληρητικών ιδεών διαφόρων τύπων – δίωξης, ζηλοτυπίας, ερωτομανίας, σωματικών, μεγαλείου κ.τ.λ.. Χαρακτηριστικά των παραληρητικών αυτών ιδεών είναι ότι δεν είναι αλλόκοτες, δηλαδή περιλαμβάνουν καταστάσεις που απαντώνται στην πραγματική ζωή, όπως το να νιώθει το άτομο ότι το παρακολουθούν, ότι προσπαθούν να το δηλητηριάσουν, ότι κάποιος ή κάποια είναι τρελά ερωτευμένος μαζί του (της), ότι τον (την) απατούν, ότι αναδίδει μια άσχημη μυρωδιά κ.τ.λ. Ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις, αν υπάρχουν, δεν προεξάρχουν στην κλινική εικόνα και η γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου δεν είναι παράξενη ή αλλόκοτη. Μπορεί να υπάρχουν οπτικές και οσφρητικές ψευδαισθήσεις (ακόμη και να προεξάρχουν). Αν υπάρχουν επεισόδια διαταραχής της διάθεσης, αυτά είναι βραχείας διάρκειας σε σχέση με τη διάρκεια των παραληρητικών ιδεών, η οποία πρέπει να είναι τουλάχιστον ενός μηνός για να τεθεί διάγνωση. Επίσης, οι παραληρητικές ιδέες δεν πρέπει να οφείλονται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μιας ουσίας (π.χ. κοκαΐνη) ή μιας γενικής ιατρικής κατάστασης (π.χ. νόσος του Alzheimer, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, κ.ά.).

Θεραπευτικά, συνήθως, εκτός αν το άτομο γίνει ή κινδυνεύει να γίνει βίαιο, αποφεύγουμε τη νοσηλεία και χρησιμοποιούμε συνδυασμό ψυχοθεραπείας και αντιψυχωτικών φαρμάκων.

Η ψυχοθεραπεία βασίζεται κατ’ αρχήν στη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τον ασθενή και στην αποφυγή κάθε στοιχείου που γεννά καχυποψία.

Το βασικό χαρακτηριστικό της είναι η αιφνίδια έναρξη ενός ψυχωτικού επεισοδίου, που διαρκεί τουλάχιστον 1 μέρα και λιγότερο από 1 μήνα, με επάνοδο τελικά στο προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας. Τα ψυχωτικά συμπτώματα μπορεί να είναι ασυναρτησία, παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, κατατονική εμβροντησία ή διέγερση, αποδιοργανωμένη συμπεριφορά κ.τ.λ. και γενικά η εικόνα είναι έντονης αναστάτωσης με σύγχυση, αμηχανία και ταχεία εναλλαγή συναισθημάτων.

Η θεραπεία περιλαμβάνει αντιψυχωτικά και καθησυχαστική υποστηρικτική ψυχοθεραπεία.

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες που οφείλονται σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση.

Γενικές ιατρικές καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν ψυχωτικά συμπτώματα είναι:
νευρολογικές καταστάσεις (π.χ. νεοπλάσματα, αγγειακή νόσος του εγκεφάλου, Ν. Huntington. κροταφική επιληψία, τραυματισμός ακουστικού νεύρου, κώφωση, ημικρανία, λοιμώξεις ΚΝΣ), ενδοκρινοπάθειες (π.χ. υπέρ- και υποθυρεοειδισμός, υπέρ- και υποπαραθυρεοειδισμός, υπολειτουργία των επινεφριδίων), μεταβολικές διαταραχές (π.χ. υποξία, υπερκαπνία, υπογλυκαιμία), ηλεκτρολυτικές διαταραχές, ηπατικές ή νεφρικές νόσοι και αυτοάνοσες διαταραχές με εμπλοκή του ΚΝΣ (π.χ. συστηματικός ερυθηματώδης λύκος).

Προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες, που προκαλούνται από κάποια ουσία κατάχρησης, φάρμακο ή τοξίνη και που το άτομο δεν αναγνωρίζει ότι προέρχονται από την ουσία. Αν το άτομο αναγνωρίζει ότι προέρχονται από την ουσία τότε η διάγνωση είναι τοξίκωση ή στερητική διαταραχή από ουσίες, με διαταραχές της αντίληψης.

Φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν τη διαταραχή αυτή περιλαμβάνουν αναισθητικά, αναλγητικά, αντιχολινεργικά, αντιεπιληπτικά, αντιισταμινικά, αντιϋπερτασικά και καρδιαγγειακά, αντιμικροβιακά, αντιπαρκινσονικά, χημειοθεραπευτικά (π.χ. κυκλοσπορίνη και προκαρβαζίνη), κορτικοστεροειδή, γαστρεντερικά, μυοχαλαρωτικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, άλλα φάρμακα που χορηγούνται χωρίς συνταγή (π.χ. φαινυλεφρίνη, ψευδοεφεδρίνη), αντικαταθλιπτικά, δισουλφιράμη.

Τοξίνες που μπορούν να προκαλέσουν τη διαταραχή περιλαμβάνουν την αντιχολινεστεράση, οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, αέρια που προσβάλλουν το νευρικό σύστημα, το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα και πτητικές ουσίες όπως καύσιμα ή μπογιές.

Θεραπευτικά, εκτός από την αντιψυχωτική αγωγή και την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, θα πρέπει να φροντίσουμε για τη διακοπή της ουσίας.

Αποτελεί νέα ενότητα στην πιο πρόσφατη έκδοση (2013) του εγχειριδίου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-5).

Σε αυτή την ενότητα περιλαμβάνονται:

• Οξεία διαταραχή του stress κ.ά.
• Μετατραυματική διαταραχή του stress

ί να γίνει από άλλον επιστήμονα υγείας εκτός του ιατρού και, συγκεκριμένα, μόνο του Ψυχιάτρου.

Η ταυτοποίηση των συμπτωμάτων άγχους θα πρέπει να οδηγήσει στη διάγνωση της συγκεκριμένης αιτίας άγχους και, συνεπώς, στην κατάλληλη και ειδική θεραπεία.

Η θεραπεία των διαφορετικών διαταραχών συνήθως περιλαμβάνει φαρμακοθεραπεία ή/και ψυχοθεραπεία, αν και κύριος γνώμονας για την επιτυχία της θεραπείας αποτελεί η επιτυχημένη διάγνωση και η συνεργασία του ασθενή με το θεράποντα ιατρό.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι:

1. Αγχολυτικά βενζοδιαζεπινούχα
2. Αγχολυτικά μη βενζοδιαζεπινούχα
3. Αγχολυτικά – Αντικαταθλιπτικά

Άλλη μορφή θεραπείας είναι η Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία.

Εξέχουσας σημασίας αποτελεί το γεγονός ότι, καμία διάγνωση για οποιαδήποτε αγχώδη διαταραχή δε μπορεί να γίνει από άλλον επιστήμονα υγείας εκτός του ιατρού και, συγκεκριμένα, μόνο του Ψυχιάτρου.